Το Χριστόψωμο ή Σταυρόψωμο ή Κουλούρα του Χριστού, ευλογείται στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Παλιά ήταν από τα κυριότερα φαγητά στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι μαζί με μεγάλες ποσότητες από ξερά σύκα, ξηρούς καρπούς και μέλι. Παραδοσιακά την παραμονή των Χριστουγέννων κάθε νοικοκυρά έψηνε το δικό της Χριστόψωμο. Έβαζαν ό,τι πιο εκλεκτό υπήρχε και με μεγάλη δεξιοτεχνία οι νοικοκυρές στόλιζαν (κεντούσαν) το ψωμί με σύμβολα που αντιπροσώπευαν την κύρια ασχολία του αρχηγού του σπιτιού. Η αφθονία των σπόρων και των ξηρών καρπών είναι σύμβολα γονιμότητας της γης και καλής σοδειάς και η χρήση τους στο γιορτινό ψωμί διατηρείται από την αρχαιότητα. Τα Κρόνια (παρόμοια με τα Σατουρνάλια των Ρωμαίων) γίνονταν στην Αττική προς τιμή του Κρόνου, του Θεού του θερισμού των δημητριακών, καρπών και προστάτη των γεωργών.
Ένα κεφαλαίο Β συμβολίζει το ζυγό του αλετριού (από την ιστορία της σποράς) ενώ άλλες παραστάσεις αλέτρι βόδια κλπ συμβολίζουν το αυτό. Στο άλλο μισό της επιφάνειας του Χριστόψωμου με «σωρό» ζύμης παρίσταται η «στοίβα» (οι θημωνιές), πλαισιωμένη με φύλλα αμπέλου και ελιάς, η προσδοκία, το όνειρο για το ερχόμενο Καλοκαίρι. Επίσης πολλές φορές απεικονίζεται και το σπίτι στο οποίο και θα έρθει η ευτυχία της χρονιάς μια ιδιαίτερη σημασία που τονίζεται και στα κάλαντα:
«Σ' αυτό το σπίτι πού ΄ρθαμε πέτρα να μη ραΐσει κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρονιά να ζήσει»
Ασφαλώς και δεν εννοείται ράγισμα πέτρας αλλά την απευχή του θανάτου που με τους θρήνους και ολοφυρμούς μπορούν να κάνουν και «τις πέτρες να ραΐσουν» γι΄ αυτό και αμέσως μετά η ευχή "καμιά συμφορά κι ο νοικοκύρης χίλια χρόνια να ζήσει".
Αυτό το ψωμί αφιερώνει η ελληνική οικογένεια με ευλάβεια στη Γέννηση του Χριστού που θα στέρξει να μεταβάλει τα «πλουμίδια» σε ευλογημένη πραγμάτωση. Αυτή είναι και η βάση της λατρευτικής ψυχολογίας από πανάρχαιους χρόνους της ελληνικής φυλής που βεβαίως έχει προσαρμοστεί στη νεότερη Θρησκεία της.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας παρασκευάζουν κουλούρες τα «Χριστοκούλουρα» που μοιάζουν με τα Χριστόψωμα, είναι όμως μικρότερα, τα οποία και κρεμούν δίπλα στα εικονίσματα για όλο το έτος ενισχύοντας τους πόθους της οικογένειας.
Χριστόψωμο, Παραδοσιακή Συνταγή
Χρόνος προετοιμασίας: Όλο το πρωινό!
Χρόνος ψησίματος: 2 ώρες
Υλικά:
• 2 κιλά αλεύρι για όλες τις χρήσεις
• 1 κουταλάκι αλάτι
• 2 φακελάκια μαγιά (18 γρ.)
• 1 φλιτζάνι χλιαρό νερό (105F, 40C)
• 1 φλιτζάνι χλιαρό κόκκινο ξηρό κρασί
• 1/2 φλιτζάνι ελαιόλαδο
• Χυμό 2 πορτοκαλιών (περίπου ½ ποτήρι)
• 1/4 ποτηριού κονιάκ
• Το ξύσμα 2 πορτοκαλιών
• 1 φλιτζάνι ζάχαρη
• 1 φλιτζάνι σταφίδες
• 1 φλιτζάνι καρύδια, χονδροκομμένα
• 1 φλιτζάνι αμύγδαλα χονδροκομμένα ή κουκουνάρια
• 1 κουταλάκι κοπανισμένη μαστίχα ή 1 κουταλάκι κοπανισμένο γλυκάνισο
• 1 κουταλάκι κανέλλα τριμμένη
• 1 κουταλάκι γαρύφαλλα τριμμένα
• ¼ κουταλάκι μοσχοκάρυδο τριμμένο
• 1 κουταλάκι κόλιαντρο κοπανισμένο
• ½ κουταλάκι σπόρια από κάρδαμο, κοπανισμένα
Για επάλειψη και στόλισμα
• γάλα
• 2 ολόκληρα καρύδια
• σουσάμι
Εκτέλεση:
1. Το προηγούμενο βράδυ βάζουμε το ¼ από το αλεύρι, τη μαγιά και τα ζυμώνουμε με χλιαρό νερό. Σκεπάζουμε το μπωλ με μεμβράνη και από επάνω το σκεπάζουμε με πετσέτες ή και με κουβέρτα.
2. Την επομένη σε μεγάλη λεκάνη κοσκινίζουμε το αλεύρι, προσθέτουμε το αλάτι και κάνουμε μια λακκούβα στο κέντρο. Βάζουμε το ζυμάρι με τη μαγιά και ζυμώνουμε με το χλιαρό κρασί και χλιαρό νερό.
3. Ζυμώνουμε μέχρι να γίνει μαλακή ζύμη και σκεπάζουμε με μεμβράνη κουζίνας και με νωπή πετσέτα. Αφήνουμε τη ζύμη να φουσκώσει για 1 1/2 έως 2 ώρες, μέχρι να διπλασιαστεί σε όγκο.
4. Ξαναζυμώνουμε μέχρι να κάτσει η ζύμη και προσθέτουμε το λάδι, το χυμό πορτοκαλιού, το κονιάκ, το ξύσμα πορτοκαλιού και το υπόλοιπο αλεύρι.
5. Σε ξεχωριστό μπωλ ανακατεύουμε με τη ζάχαρη, τα αμύγδαλα, τη σταφίδα, τα καρύδια, το κουκουνάρι και όλα τα μπαχαρικά. Ζυμώνουμε καλά όλα τα υλικά μέχρι η ζύμη να μην κολλάει (γύρω στα 10 λεπτά) το σκεπάζουμε με το συνηθισμένο τρόπο και το αφήνουμε να φουσκώσει για μισή ώρα.
6. Σε ταψί βάζουμε λαδόκολλα και τη λαδώνουμε ελαφρά. Σχηματίζουμε δύο ψωμιά στρογγυλά (το ένα ψωμί ήταν για τους ανθρώπους και το άλλο για τα ζώα της οικογένειας), κρατώντας λίγη ζύμη για να το στολίσουμε. Πλάθουμε κορδόνια και με αυτά σχηματίζουμε σταυρό και σε κάθε άκρη και στο κέντρο βάζουμε ½ καρύδι.. Εάν θέλουμε κάνουμε άλλα σχέδια της αρεσκείας μας. Ξανασκεπάζουμε και αφήνουμε να φουσκώσουν μέχρι να διπλασιαστούν σε όγκο.
7. Προθερμαίνουμε το φούρνο στους 180ο και ψήνουμε περίπου 1.30 ώρα. Στη μισή ώρα αλείβουμε το ψωμί με γάλα και πασπαλίζουμε με σουσάμι. Συνεχίζουμε το ψήσιμο και αφήνουμε να κρυώσει. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, όταν το βγάζουν απ' το φούρνο, το αλείφουν με λίγο μέλι αραιωμένο σε νερό.
Συμβουλή: Την ημέρα που θα ζυμώσετε φτιάξετε κάποιο φαγητό στο φούρνο, έτσι η κουζίνα θα είναι ζεστή για να βοηθήσει τη ζύμη να φουσκώσει.
Παραδοσιακά το ζύμωμα γίνεται εφτά φορές (ζυμώνουμε, αφήνουμε να ξεκουραστεί και να φουσκώσει, ξαναζυμώνουμε -επτάκις) και η νοικοκυρά "ζυμώνει" μαζί και προφορικές ευχές και προσευχές για την οικογένειά της.
Καλά Χριστούγεννα, με παράδοση και όχι κατανάλωση.